|| श्री .ज्वाला देवी शक्तिपीठ ||
कांगडा, हिमाचल प्रदेश
ज्वाला देवी मंदिर हे भारतातील 51 शक्तीपीठांपैकी एक आहे आणि ज्वाला जी मंदिर हे भारतातील सर्वात पूज्य शक्ती मंदिरांपैकी एक आहे. हे असे मंदिर आहे जिथे ज्वाला देवी मूर्तीच्या रूपात नाही तर पवित्र ज्योतीच्या रूपात पूजली जाते. हे कांगडा खोऱ्यातील शिवालिक रांगेच्या कुशीत वसलेले आहे ज्याला "कालीधर" म्हणतात. पांडवांनी बांधलेले हे पहिले मंदिर मानले जाते. ज्वाला जी हे हिमाचल प्रदेशातील कांगडा जिल्ह्यातील ज्वाला मुखी येथे स्थित "प्रकाशाची देवी" यांना समर्पित देवी मंदिर आहे.
इतिहास:-
शिवपुराणानुसार हे मंदिर ५१ शक्तिपीठांपैकी एक आहे. आणि भगवान विष्णूंनी आपल्या सुदर्शन चक्राचा वापर करून शरीराचे 51 भाग केले. या ठिकाणी सतीची 'जीभ' पडलेल्या 51 भागांपैकी हा एक भाग आहे.
असे मानले जाते की सतयुगात राजा भीमचंद्राचा असा विश्वास होता की देवी सतीची जीभ हिमालय पर्वताच्या धौलाधर रांगेवर पडली होती, परंतु खूप प्रयत्न करूनही ते ठिकाण ओळखू शकले नाहीत. आणि त्यानंतर त्यांनी कांगडा येथील नगरकोट येथे सती देवीचे मंदिर बांधले. काही वर्षांनी, काही लोकांनी राजाला कळवले की त्यांनी एका टेकडीवर ज्वाला जळत असल्याचे पाहिले. त्यानंतर राजा भूमिचंद्र त्या ठिकाणी आला आणि तेथे पूजा करू लागला. त्या ठिकाणी त्यांनी मंदिरही बांधले. तेथे दोन संत पं.श्रीधर आणि पं.कमलापती यांना मंदिरात पूजा करण्यासाठी ठेवण्यात आले होते. आणि असे मानले जाते की आज या मंदिराचे पुजारी हे या दोन संतांचे वंशज आहेत. महाभारत काळात पांडवांनी त्या ठिकाणी पूजा केली आणि मंदिर बांधले, असेही मानले जाते.
असे मानले जाते की शतकांपूर्वी, एका मेंढपाळाला आढळले की त्याची एक गाय सतत दुधाशिवाय असते. कारण शोधण्यासाठी तो गायीच्या मागे लागतो. त्याने एक मुलगी जंगलातून बाहेर येताना पाहिली जी गायीचे दूध प्यायली आणि नंतर प्रकाशाच्या फ्लॅशमध्ये अदृश्य झाली. मेंढपाळ राजाकडे गेला आणि त्याला गोष्ट सांगितली. या भागात सतीची जीभ पडल्याची आख्यायिका ऐकून राजा सावध झाला. राजाने क्षणाचाही विलंब न लावता ते पवित्र स्थान शोधण्याचा प्रयत्न केला. मग, काही वर्षांनंतर, मेंढपाळ राजाला कळवायला गेला की त्याला शिखरांमध्ये ज्वाला जळताना दिसली. राजाने ती जागा शोधून पवित्र ज्योत पाहिली. त्यांनी तेथे एक मंदिर बांधले आणि पुजारी नियमित उपासनेसाठी उपस्थित राहण्याची व्यवस्था केली. असे मानले जाते की पांडवांनी नंतर येऊन मंदिराची पुनर्बांधणी केली. "पंजन पैंजण पांडव तेरा भवन बनाया" हे लोकगीत या समजुतीला पुष्टी देतात. राजा भूमीचंद यांनी सर्वप्रथम मंदिर बांधले.
अकबरची कथा:-
ज्वालामुखी हे प्राचीन काळापासून एक महान तीर्थक्षेत्र बनले आहे. मुघल सम्राट अकबराने एकदा ज्वाला विझवण्याचा प्रयत्न लोखंडी चकत्या लावून आणि त्यात पाणी ओतून केला होता. मात्र ज्वालांनी हे सर्व प्रयत्न पेटवून दिले. त्यानंतर अकबराने मंदिरावर सोन्याचे छत्र (छत्र) दिले. तथापि, देवीच्या सामर्थ्यावर त्याच्या अविश्वासाने सोन्याचे दुसर्या धातूमध्ये रूपांतर केले, जे अद्याप जगाला अज्ञात आहे. हे घडल्यानंतर त्यांची देवतेवरची श्रद्धा अधिकच दृढ झाली. आपली आध्यात्मिक इच्छा पूर्ण करण्यासाठी वर्षभर हजारो भाविक या मंदिराला भेट देतात.
महत्त्व:-
ज्वाला देवी मंदिरात शतकानुशतके नैसर्गिकरित्या 9 ज्वाला जळत आहेत. त्यांना जाळण्यासाठी कोणतेही तेल किंवा वात वापरली गेली नाही. ज्वाला देवीमध्ये आणखी एक चमत्कार पाहायला मिळाला आहे. जे मंदिराजवळ 'गोरख डिब्बी' आहे. आणि इथे तलावातील पाणी उकळत असल्याचे दिसते, परंतु जेव्हा तुम्ही त्यात हात बुडवता तेव्हा थंडावा जाणवतो
वास्तुकला:-
मंदिराची रचना सोन्याचे घुमट, शिखरांसह आधुनिक आहे आणि चांदीच्या पाट्यांचा अप्रतिम फोल्डिंग दरवाजा आहे. मुख्य मंदिरासमोर एक मोठी पितळी घंटा आहे जी नेपाळच्या राजाने भेट म्हणून दिली होती.
देवीची मूर्ती - 9 ज्वाला:-
- ज्वाला जी मंदिरात देवीची आध्यात्मिक ज्योत 9 वेगवेगळ्या प्रकारे दिसू शकते. ज्वाळा कधी-कधी कमी-अधिक प्रमाणात असतात. नवदुर्गा ही 14 भुवनांची निर्माता आहे असे मानले जाते ज्यांचे सेवक सत्व, रजस आणि तम गुण आहेत. हे ब्रह्म ज्योती असून भक्ती व मुक्ती देणारे आहे. निरपेक्ष ज्वाला खालीलप्रमाणे ओळखल्या जातात.
- चांदीच्या कॉरिडॉरमध्ये जळणारी प्राथमिक ज्योत भक्ती आणि मुक्ती देणारी महाकाली आहे.
- पहिल्या ज्योतीच्या पुढे महामाया अन्नपूर्णा ज्योती आहे जी भक्तांना अद्भुत वरदान देते.
- दुसरीकडे विरोधकांचा नाश करणारी चंडी देवीची ज्योत आहे.
- आपल्या सर्व दुःखांचा नाश करणारी ज्योत हिंगळजा भवानीतून येते.
- पाचवी ज्योत म्हणजे विधाष्णी जी सर्व दु:ख दूर करते.
- धन आणि यश देणारी महालक्ष्मी ज्योती कुंडात विराजमान आहे.
- ज्ञान देणारी देवी सरस्वती देखील कुंडात विराजमान आहे.
- संतती देणारी देवी अंबिकाही येथे पाहायला मिळते.
- वय आणि सर्व सुख देणारी देवी अंजना देखील या कुंडात विराजमान आहे.
उत्सव:-
ज्वालामुखी मेळा वर्षातून दोनदा चैत्र आणि अश्विन नवरात्रीत भरतो. भक्त 'ज्वाला कुंड' प्रदक्षिणा घालतात ज्यामध्ये अध्यात्मिक अग्नी जळतो, त्यांचा नैवेद्य अर्पण करतो. गोरखपंथी नाथांचे केंद्र गोरख टिब्बी हे ज्वाला कुंड जवळ आहे. लोकनृत्य, सूर, नाटके, खेळ आणि सामने ही या जत्रेतील काही महत्त्वाची पर्यटन स्थळे आहेत. कांगडा येथील ज्वालामुखी मंदिर मोठ्या जत्रेचे ठिकाण बनते.
एप्रिल आणि ऑक्टोबरमध्ये, ज्वालामुखीतून येणारे ज्वालामुखी वायूचे जेट्स हे वास्तवात त्यांच्या देवीच्या मुखातून निघणारा आध्यात्मिक अग्नी आहे असे मानणारे, हिमाचल प्रदेशातील कांगडा जिल्ह्यातील ज्वालामुखी देवीची पूजा करतात. , लोक लाल रेशमी ध्वज (ध्वजा) घेऊन देवी 'ज्वाला जी' मातेला भेटायला येतात. जत्रेचा संबंध पृथ्वीवर उत्स्फूर्तपणे आणि सतत प्रकट होत असलेल्या शाश्वत प्रकाशाच्या पूजेशी आहे.
मंदिर वेळ:-
उन्हाळी वेळ सकाळी 5:00 ते रात्री 10:00 पर्यंत
हिवाळा वेळ सकाळी 6:00 ते रात्री 9:00 पर्यंत
सण-उत्सवांदरम्यान वेळा बदलू शकतात
आरती, भोग आणि पुजेच्या वेळा:-
मंगला आरती 5 AM-6 AM 6 AM-7 AM
भोग आरती सकाळी 11:30 ते दुपारी 12:30
संध्याकाळी 7 ते 8
आरती रात्री 9:30 ते रात्री 10
भेट देण्यासाठी इतर काही ठिकाणे:-
नादौन (१२ किमी)
पंज तीर्थ आणि महाकालेश्वर (नादौन मार्गे ९ किमी आणि २८ किमी).
हरिपूर (४५ किमी)
मानगड (३७ किमी)
ज्वाला देवीजवळची मंदिरे
माता तारा देवी मंदिर
माता अष्टभुजा मंदिर
श्री रघुनाथ जी मंदिर
नागिणी माता मंदिर
अर्जुन नागा मंदिर
चौमुख मंदिर
बागुलमुखी मंदिर
सुविधा:
मंदिराजवळ व शहरात विविध ठिकाणी लोकांसाठी विश्रामगृहे व स्वच्छतागृहे आहेत.
अनेक ठिकाणी पार्किंग सेंटरची सुविधाही उपलब्ध आहे.
मंदिराच्या ट्रस्टने बांधलेल्या यात्री निवासमध्ये स्वस्त निवास आणि भोजन उपलब्ध आहे.
पिण्याचे पाणी केंद्रही उपलब्ध आहे.
प्रवाशांसाठी एक होमिओपॅथिक क्लिनिक आहे जिथे मोफत वैद्यकीय तपासणी आणि औषधे दिली जातात.
कधी जाल:-
मार्च-एप्रिल आणि सप्टेंबर-ऑक्टोबर
कसे जाल:-
विमान सेवा:-
गग्गल विमानतळ जवळ आहे आणि ते मंदिरापासून सुमारे 50 किमी अंतरावर आहे.
रेल्वे सेवा :-
सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन रानीताल आहे आणि ते ज्वाला देवी मंदिरापासून सुमारे 20 किमी अंतरावर आहे.
रस्ता सेवा:-
मंदिर रस्त्यांनी जोडलेले आहे त्यामुळे वारंवार बस आणि टॅक्सी सेवा सहज उपलब्ध आहेत.
हा लेख कसा वाटला ते कमेंट करून जरूर कळवा.
share करा,like करा.. comment करा.पुन्हा भेटू आणखी एका अश्याच वेगळ्या पर्यटन स्थळाची माहिती घेऊन...धन्यवाद!!!
अस्वीकरण (disclaime
आमच्या ब्लॉगमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या काही परवानाधारक सशुल्क प्रतिमांचे श्रेय आम्ही घेत नाही, मग त्या गूगल इमेजेस, फोटोलिया आणि शटरस्टॉक यांच्याकडून घेतलेल्या असतील. जर आमच्या ब्लॉगवर कोणतीही कॉपीराइट प्रतिमा वापरली गेली असेल तर संबंधित व्यक्ती एकतर आम्हाला प्रतिमा काढून टाकण्यासाठी थेट मेल करू शकते किंवा प्रतिमाचे श्रेय कोणालाही देऊ शकता.
