तिरुपती बालाजी | Tirupati Balaji

तिरुपती बालाजी मंदिर हे देशातील आणि दक्षिण भारतातील प्रमुख धार्मिक स्थळांमध्ये अधिक प्रसिद्ध आहे, वेंकटेश्वर मंदिर हे भारतातील आंध्र प्रदेशातील चित्तूर जिल्ह्यातील तिरुपती येथील तिरुमालाच्या टेकडीवर वसलेले ऐतिहासिक मंदिर आहे. 

दक्षिण भारताचे सौंदर्य समुद्रकिनारे, नैसर्गिक देखावे, याशिवाय येथे बांधलेल्या मंदिरांमधून आहे. म्हणायला इथले प्रत्येक मंदिर आकर्षणाचे केंद्र आहे, पण तिरुपती बालाजी या भगवान विष्णूच्या नावाने भारतात प्रसिद्ध असलेल्या या मंदिरावर लोकांची अधिक श्रद्धा आहे.

तिरुपती बालाजी मंदिर इतिहास:-

तिरुपती बालाजी मंदिराला हिंदू धर्मातील लोकांमध्ये खूप ओळख आहे. या मंदिराचे वैभव अपार आहे. जीवनात एकदा तिरुपतीला गेल्याने जीवन सफल होते असे म्हणतात. 

समुद्रसपाटीपासून ८५३ फूट उंचीवर बांधलेल्या या मंदिराला डोंगरावरील सात शिखरांमुळे ‘टेम्पल ऑफ सेव्हन हिल्स’ असेही म्हणतात. धर्मादाय आणि धर्माच्या दृष्टीने हे देशातील सर्वात श्रीमंत मंदिर आहे. या मंदिरात दरवर्षी कोट्यवधी रुपयांचे दान केले जाते. मंदिराला दररोज ५० हजार ते १ लाख भाविक भेट देतात, तर विशेष प्रसंगी यात्रेकरूंची संख्या ५ लाखांपर्यंत जाते. तिरुपती बालाजी मंदिराला भुलोका वैकुंठतम असेही म्हणतात, याचा अर्थ पृथ्वीवर विष्णूचे निवासस्थान आहे.

तिरुपती बालाजीचे बांधकाम इसवी सन 300 मध्ये सुरू झाल्याचे सांगितले जाते. त्यानंतर अनेक सम्राटांनी आणि राजांनी वेळोवेळी त्याच्या बांधकामात महत्त्वाची भूमिका बजावली. परंतु 18 व्या शतकात, मराठा सेनापती राघोजी भोंसले यांनी मंदिराच्या व्यवस्थापनावर देखरेख ठेवण्यासाठी कायमस्वरूपी व्यवस्थापन समिती स्थापन केली, तिला तिरुमला तिरुपती देवस्थानम असे नाव देण्यात आले. हे 1933 मध्ये TTAT कायद्याद्वारे विकसित केले गेले.

स्थापत्य कलेचा वारसा:-

दक्षिण भारतातील सर्व मंदिरांची स्थापत्य रचना जरी थक्क करणारी असली तरी तिरुपती बालाजी मंदिरातील भगवान विष्णूची मूर्ती कोणीही बनवली नसून तिरुपती बालाजीची काळ्या रंगाची मूर्ती स्वतः जमिनीखालून प्रकट झाली आहे. 

या स्वयंभू मूर्तीला येथे खूप मान्यता आहे. ज्या ठिकाणी भगवंताची मूर्ती बसवली जाते त्या जागेला "आनंद निलयम" असे म्हणतात. या मंदिरात भगवान व्यंकटेश्वर म्हणजेच तिरुपती बालाजी गर्भगृहात पूर्वाभिमुख उभे आहेत. या मंदिरात पूजा करण्यासाठी वैखनासा आगमा परंपरा पाळली जाते.

मंदीरातील दर्शन वेळ :-

• हे मंदिर 24 तास खुले असते. मंदिर पहाटे 2:30 ते दुसऱ्या दिवशी पहाटे 1:30 पर्यंत खुले असते. 
• तिरुपतीमध्ये ज्याला सर्व दर्शनम् म्हणतात त्या मोफत दर्शनासाठी लागणारा वेळ सांगता येत नाही. कारण मंदिरात गर्दी नसेल तर 3 ते 4 तासात दर्शन होते, मात्र दर्शनासाठी लांबच लांब रांगा लागल्यास किमान अर्धा तास आणि जास्तीत जास्त 18 तास रांगेत उभे राहावे लागू शकते. 
• VIP दर्शनासाठी 300 रुपये भरून ऑनलाइन नोंदणी करावी लागेल, त्याशिवाय  VIP दर्शन करू शकत नाही. 
• YP दर्शनात  दोन ते 3 तासांत तिरुपतीला भेट देऊ शकता.

 

शुक्रवारी मूर्तीचे संपूर्ण दर्शन:-

• भगवान व्यंकटेश्वराच्या मूर्तीचे सहा दिवसांत पूर्ण दर्शन घेणे फार कठीण आहे, परंतु शुक्रवारी भाविकांना भगवानच्या पूर्ण मूर्तीचे दर्शन घेण्याचे भाग्य लाभते.
•  बालाजीचे दिवसातून तीन वेळा दर्शन होते. पहाटे विश्वरूपाचे पहिले दर्शन होते.
•  दुसरे दर्शन दुपारी.
• तिसरे दर्शन संध्याकाळी होते.
•  या तिन्ही दर्शनासाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही. 
• बालाजीची संपूर्ण मूर्ती पाहायची असेल तर शुक्रवारी सकाळी अभिषेकाच्या वेळीच दर्शन घेता येईल.

ज्येष्ठ नागरिक स्पेशल दर्शन:-

तिरुपती बालाजीमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांसाठी दक्षिण माडा रस्त्यावरून वेगळ्या गेटद्वारे विशेष दर्शनाची व्यवस्था केली जाते. या श्रेणीतील यात्रेकरूंना दररोज दुपारी 3 वाजता दोन वेगवेगळ्या ठिकाणी दर्शन घेण्याची परवानगी आहे. यासाठी, प्रथम वयाचा कोणताही पुरावा म्हणजे ओळखपत्र किंवा कोणतेही संबंधित वैद्यकीय प्रमाणपत्र दाखवावे लागेल. यात्रेकरूंना संबंधित स्लॉटच्या दोन तास आधी येथे येण्यास सांगितले जाते.

केस दान करण्याचे नियम:-

तिरुपती बालाजी मंदिरात हे केस अर्पण करण्याची परंपरा वर्षानुवर्षे सुरू आहे. ज्याला ‘मोक्कू’ म्हणतात. हे जाणून आश्चर्य वाटेल, परंतु एका आकडेवारीनुसार, दरवर्षी 20 हजार लोक दररोज केस दान करतात. हे काम पूर्ण परंपरेने पूर्ण करण्यासाठी 600 नाईंची स्वतंत्र व्यवस्थाही येथे करण्यात आली आहे. 

हे दान केलेले केस परदेशात चांगल्या किमतीत विकले जातात. भारतीय केसांचा दर्जा खूप चांगला असल्याने त्याची किंमत परदेशात चांगली आहे.

तिरुपती बालाजीमध्ये केस दान करत असाल तर येथे काही नियम आहेत:-

• तिरुपती बालाजी मंदिरात दर्शनापूर्वी केस दान करावे लागतात. यासाठी नाईंकडून कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही. पण काही लोक स्वतःच्या इच्छेने काही पैसे देतात.
•  प्रथम स्वतःला मंदिर प्राधिकरणाकडून ब्लेड आणावे लागेल. यानंतर केस कापण्यासाठी रांगेत उभे राहावे लागेल. केस कापल्यानंतर आंघोळ करून कपडे बदलूनच दर्शनासाठी मंदिरात जाता येते.

तिरुपती बालाजी मंदिर लाडू प्रसाद:-

• तिरुपतीमध्ये नैवेद्य अर्थात प्रसादाच्या रूपात मिळणारे लाडू अतिशय चवदार असतात.
•  तिरुमला तिरुपती देवस्थानमच्या “पोटू” नावाच्या स्वयंपाकघरात हा लाडू खास तयार केला जातो.
•  या लाडूचे वजन 175 ग्रॅम आहे. 
• तिरुपती लाडूंना GI टॅग मिळाला आहे, याचा अर्थ असे लाडू फक्त तिरुमला तिरुपती देवस्थानमद्वारेच बनवता आणि विकता येतात.

• हे लाडू प्रसाद म्हणून देण्याची परंपरा 2 ऑगस्ट 1715 रोजी सुरू झाली.
•  हा लाडू इतका प्रसिद्ध आहे की 2008 मध्ये त्याचा काळाबाजार सुरू झाला. त्याचे संरक्षण करण्यासाठी, त्याला 2009 मध्ये GI टॅग मिळाला.
•  येथील देवस्थानमध्ये दररोज दीड लाख लाडू तयार केले जातात. पोटू किचनची क्षमता दररोज ८ लाख लाडू बनवण्याची आहे.
•  लाडू बनवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पदार्थांना ‘दित्तम’ म्हणतात. 
• लाडूंची वाढती मागणी लक्षात घेता, इतिहासात केवळ ६ वेळा त्याच्या घटकांमध्ये म्हणजेच दित्तममध्ये बदल करण्यात आले आहेत. 
• लाडू बनवण्यासाठी दररोज 10 टन मैदा, 10 टन साखर, 700 किलो काजू, 300 ते 500 लिटर तूप, 500 किलो साखर कँडी आणि 540 ग्रॅम बेदाणे वापरतात.

इतर प्रेक्षणीय मंदिरे:-

श्रीवराहस्वामी मंदिर:-

तिरुमलाच्या उत्तरेला असलेले हे प्रसिद्ध मंदिर भगवान विष्णूचे अवतार वराहस्वामी यांना समर्पित आहे. असे मानले जाते की भगवान व्यंकटेश्वराने येथे आपला निवास केला होता.

श्रीपद्मावती समोवर मंदिर, तिरुचनूर:-

 हे मंदिर श्रीपद्मावती, भगवान व्यंकटेश्वराची पत्नी आणि देवी लक्ष्मीचा अवतार यांना समर्पित आहे. असे मानले जाते की तिरुमला यात्रेकरूंचा प्रवास या मंदिरात गेल्याशिवाय पूर्ण होत नाही.

श्री गोविंदराजस्वामी मंदिर:-

भगवान बालाजीचे ज्येष्ठ बंधू श्री गोविंदराजस्वामी यांना समर्पित हे मंदिर तिरुपतीचे मुख्य आकर्षण आहे.

श्रीकल्याण व्यंकटेश्वरस्वामी मंदिर, श्रीनिवास मंगापुरम :-

तिरुपतीपासून सुमारे १२ किमी अंतरावर असलेले हे मंदिर धार्मिक आणि पौराणिक महत्त्वामुळे मोठ्या संख्येने भाविकांना आकर्षित करते. असे मानले जाते की लग्नानंतर तिरुमला येथे जाण्यापूर्वी भगवान व्यंकटेश्वर आणि श्री पद्मावती यांनी येथे वास्तव्य केले होते.

पापनाशन तीर्थ :-

हे ठिकाण तिरुपतीपासून सुमारे ३ किमी अंतरावर आहे. हा एक जलप्रपात आहे, जिथे आंघोळीला विशेष महत्त्व आहे. याशिवाय मंदिरापासून २ किलोमीटर अंतरावर वैकुंठ तीर्थ नावाचा डोंगर आहे, तिथून वैकुंठ नावाची गुहा आहे. त्यातून नेहमीच थंडगार पाणी वाहत असते.

सप्तगिरी:-

तिरुपतीला गेल्यावर भगवान विष्णूची ७ मस्तकी मानल्या जाणाऱ्या सप्तगिरीला जायला विसरू नका. यातील एका पर्वतावर तिरुपतीचे मंदिर आहे. या ७ टेकड्यांना म्हणजेच सप्तगिरीला सप्तऋषी असेही म्हणतात. पहिली म्हणजे निलंदी. म्हणजे नील देवीचा पर्वत. असे मानले जाते की भक्तांनी दिलेले केस नील देवीने दत्तक घेतले आहेत. दुसरा नारायण पर्वत ज्याला नारायणद्री म्हणतात. तिसरा नंदीचा पर्वत, भोलेनाथाचे वाहन. ज्याला वृषभद्री म्हणतात. चौथा पर्वत भगवान वेंकटेश्वराचा पर्वत आहे, जो भगवान विष्णूचा अवतार आहे. त्याला व्यंकटाद्री म्हणतात. यानंतर पाचवा पर्वत गरुडाद्री आहे. हे भगवान विष्णूचे वाहन गरुड पर्वत आहे. सहावा पर्वत हनुमानाचा आहे त्याचे नाव आहे अंजनाद्री. सातवी आणि शेवटची सप्तगिरी म्हणजे शेषाद्री म्हणजेच शेषा पर्वत.

कधी जाल:-

• वर्षाच्या कोणत्याही वेळी तिरुपती बालाजीला भेट देऊ शकता.
• जानेवारी आणि फेब्रुवारीचा हंगाम तिरुपती बालाजीला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ मानला जातो.
• मार्च ते सप्टेंबर या काळात उन्हाळ्यात दमट वातावरण असते. 
• उन्हाळ्यात येथील तापमान ४२ अंशांपर्यंत राहते.

 

कसे जाल:-

विमान सेवा:-

 सर्वात जवळचे विमानतळ रेनिगुंटा येथे आहे, जे तिरुपतीपासून 15 किमी अंतरावर आहे. दर्शनासाठी दिल्ली, मुंबई, हैदराबाद, बंगलोर आणि चेन्नई येथून फ्लाइट घेऊ शकता.

बस सेवा:-

बसने तिरुपती बालाजीला जायचे असेल, तर चेन्नई, वेल्लोर आणि बंगळुरू येथून दर दोन मिनिटांनी बस उपलब्ध आहेत.कोल्हापूर, पुणे, मुंबई, हुबळी, तसेच सर्व मोठ्या शहराशी बस सेवा उपलब्ध आहेत. 

चेन्नई, विशाखापट्टणम, बंगलोर आणि हैदराबाद येथून सशुल्क टॅक्सी देखील घेऊ शकता.

रेल्वे सेवा:– 

तिरुमला बालाजी मंदिरात रेल्वे स्टेशन नाही, यासाठी आधी तिरुपती रेल्वे स्टेशनला जावे लागेल. तिरुपती स्टेशन ते तिरुमला हे अंतर 26 किलोमीटर आहे. तिरुपती रेल्वे स्टेशन हे खूप मोठे स्टेशन आहे. पाच प्लॅटफॉर्मसह एस्केलेटरची सुविधाही आहे.

तिरुपतीला पायी कसे जाल:-

•  तिरुपती बालाजीचे मंदिर डोंगरावर वसलेले असल्याने. पारंपारिकपणे भाविक त्यांच्या इच्छेनुसार तिरुमला टेकडीवर चढण्यास प्राधान्य देतात. 
• तिरुपती बालाजी मंदिरात पायी जाण्यासाठी दोन पदपथ बांधण्यात आले आहेत. एक मार्ग म्हणजे जिना. 
• हा मार्ग 11 किमी लांबीचा आहे, बहुतेक पादचारी या मार्गाने जातात. 
• श्रीवाडी मोटू नावाचा दुसरा मार्ग आहे जो चंद्रगिरीपासून सुरू होतो. हा मार्ग फक्त 6 किमी लांबीचा आहे. 
• पादचाऱ्यांसाठी सामान हस्तांतरणाची सुविधाही मोफत उपलब्ध आहे.

 

तिरुपती निवासस्थान सेवा:-

तिरुमला येथे कुटुंबांना वाजवी आरामात राहण्यासाठी मोफत खोल्यांसह अनेक मोठ्या कॅरव्हॅन इन्स आहेत. वीज आणि पाणी मोफत दिले जाते. मोफत निवासासाठी, यात्रेकरू तिरुमला येथील बस स्टँडजवळील केंद्रीय स्वागत कार्यालयात जाऊ शकतात. TTD द्वारे प्रदान केलेल्या वसतिगृहाच्या हॉलमध्ये यात्रेकरू विश्रांती घेऊ शकतात.

तिरुपती बालाजीमध्ये राहण्याची व्यवस्था :-

• यात्रेकरू तिरुमला येथे त्यांच्या प्रवासाच्या 30 दिवस अगोदर सहाय्यक कार्यकारी अधिकारी (रिसेप्शन-1) TTD, तिरुमला - 517504 कडे लेखी सशुल्क निवास बुक करू शकतात.
•  पत्रासोबत तिरुपती येथे देय असलेले आणि कोणत्याही राष्ट्रीयीकृत बँकेने काढलेले कार्यकारी अधिकारी, TTD यांच्या नावे रु.100.00 चा डिमांड ड्राफ्ट असावा.
• आवश्यक रक्कम भरून दिल्ली, मुंबई, चेन्नई, बंगलोर, हैदराबाद, पाँडिचेरी, विशाखापट्टणम.
• देशातील सर्व जिल्हा मुख्यालयातील TTD माहिती केंद्रांवर सशुल्क निवास 30 दिवस अगोदर बुक केले जाऊ शकते.

हा लेख कसा वाटला ते कमेंट करून जरूर कळवा.

share करा,like करा.. comment करा.पुन्हा भेटू आणखी एका अश्याच वेगळ्या पर्यटन स्थळाची माहिती घेऊन...धन्यवाद!!!!!..

अस्वीकरण (Disclaimer ): 

आमच्या ब्लॉगमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या काही परवानाधारक सशुल्क प्रतिमांचे श्रेय आम्ही घेत नाही, मग त्या गूगल इमेजेस, फोटोलिया आणि शटरस्टॉक यांच्याकडून घेतलेल्या असतील. जर आमच्या ब्लॉगवर कोणतीही कॉपीराइट प्रतिमा वापरली गेली असेल तर संबंधित व्यक्ती एकतर आम्हाला प्रतिमा काढून टाकण्यासाठी थेट मेल करू शकते किंवा प्रतिमाचे श्रेय कोणालाही देऊ शकते.